Wat is een botanische tuin?

Als je een nieuwe tuin wilt gaan aanleggen dan heb je daarbij de keuze uit vele verschillende stijlen. Tuinen met een strakke en moderne minimalistische indeling, tuinen met een bepaald thema of culturele inslag zoals een Japanse of mediterrane tuin, of juist tuinen met veel groen en weelderige planten en grillige vormen, waarbij de natuurlijke situatie zoveel mogelijk wordt nagebootst. Het ontwerp van een tuin is heel persoonlijk en je kunt uiteraard ook elementen uit diverse stijlen combineren in een tuin om tot een geheel eigen invulling van jouw tuin te komen.

Daarnaast hangt de keuze van het soort tuin ook af van je ervaring met tuinieren en de hoeveelheid tijd die je wilt steken in het onderhoud ervan. Bepaalde tuinen vergen nu eenmaal veel meer tijd qua onderhoud dan andere. Wanneer je een zo gemakkelijk mogelijk te onderhouden tuin wilt, dan kies je bijvoorbeeld voor een strakke en eenvoudig ingerichte tuin met weinig variatie, minimalistische indeling en planten waar je weinig aan hoeft te doen, zodat je er weinig omkijken naar hebt. Als je echter al een ervaren en fanatieke tuinier bent en vele soorten planten kent, dan zijn er meer mogelijkheden om een meer natuurlijk aandoende tuin te creëren.

Een bekende soort openbare tuin is de botanische tuin. Je hebt ze vast wel eens gezien in ons land, de botanische tuinen of hortus botanicus, of er tijdens een vakantie in het buitenland eentje bezocht. Vrijwel elke grote stad ter wereld beschikt wel over een of meerdere botanische tuinen waarin niet alleen planten uit eigen land, maar ook uit andere delen van de wereld worden getoond.

Nederland kent 27 van dit soort tuinen die openbaar toegankelijk zijn, met als bekendste de Hortus Botanicus van Amsterdam en de Hortus Botanicus in Leiden. Vaak worden ze aangelegd voor wetenschappelijke doeleinden in samenwerking met een universiteitscampus voor onderzoek naar bepaalde planten- of boomsoorten. Ook werken botanische tuinen in een land, maar ook tussen diverse landen, vaak onderling nauw met elkaar samen om informatie met elkaar uit te wisselen over de collecties aan planten die ze houden en hoe ze te werk gaan in het onderhouden van deze planten.
Een botanische tuin is dan ook een collectie van vele planten die niet alleen is bedoeld voor wetenschappelijk onderzoek, maar in de tweede plaats tevens is bedoeld om planten die met uitsterven worden bedreigd te bewaren en behouden in hun collectie en ten derde om de verzameling van vele planten aan de bezoekers te kunnen laten zien. De botanische tuin heeft daarmee dus niet alleen een wetenschappelijke functie met het onderzoeken van diverse plantensoorten, en een conserverende functie door het behouden van bedreigde planten- en bodemsoorten, maar tevens een educatieve functie. Daarnaast kan een reden zijn dat planten om een kunstzinnig doel tentoon worden gesteld. Een botanische tuin kan immers een grote toeristische trekpleister zijn voor een stad.

Gespecialiseerde tuinen

Een botanische tuin is vaak gespecialiseerd in bepaalde planten of bomen. Hierbij bestaat een botanische tuin uit een specifiek soort plant, waarvan het een grote variatie bezit. Zo is een Pinetum bijvoorbeeld een verzameling van coniferen of naaldbomen en is een rosarium een verzameling van verschillende soorten rozen. Een arboretum is een bomenverzameling in een grote tuin of park. Je ziet in dit soort botanische tuinen dus een grote diversiteit binnen een specifieke soort planten, bomen of bloemen.

De functie van een botanische tuin

Een botanische tuin dient doorgaans een aantal verschillende doelen. In de eerste plaats is de botanische tuin een collectie van vele planten en bomen die bedoeld zijn voor wetenschappelijk onderzoek. Ten tweede is de botanische tuin tevens bedoeld om planten die met uitsterven worden bedreigd te bewaren in hun collectie, zodat ze weer hersteld kunnen worden. Een derde functie van de botanische tuin is om de verzameling van vele planten aan de bezoekers te kunnen laten zien. De botanische tuin heeft dan ook niet alleen een wetenschappelijke functie met het onderzoeken van diverse plantensoorten, maar tevens een educatieve functie. Daarnaast kan aan de aanleg van een botanische tuin eveneens een kunstzinnig doel ten grondslag liggen om de planten aan het publiek te willen tonen. Hierbij worden planten bijvoorbeeld in een specifieke vorm gesnoeid of bijzondere vorm geplant, zodat er een speciale vorm mee kan worden gecreëerd om een kunstzinnige uiting mee te willen geven.

Creëer je eigen persoonlijke botanische tuin

Botanische tuinen trekken jaarlijks vele duizenden bezoekers. Waarschijnlijk zit je thuis niet te wachten op drommen bezoekers in je eigen tuin en is deze alleen bestemd voor je eigen familie en de gasten die jij uitnodigt. Het is goed mogelijk om thuis van je eigen tuin een heuse botanische tuin te maken. Maar wat zijn nu eigenlijk de specifieke elementen voor zo’n tuin?

Wellicht zal je met je eigen botanische tuin geen wetenschappelijk doel voor ogen hebben om planten te bestuderen, en zal je ook geen zeldzame en bedreigde plantensoorten in je tuin kunnen zetten, maar is jouw eigen botanische tuin echt bedoeld als stijl om meerdere plantensoorten logisch te combineren in een mooie collectie in de tuin, waarbij je aantrekkelijke zones van bepaalde planten en bloemen creëert, waardoor je toch als het ware je tuin kunt bewonderen als een collectie van planten.
Als je met je botanische tuin echter ook een educatief doel hebt en de tuin open wilt stellen voor bezoekers, dan is het aan te bevelen om voor de aanleg ervan een hoveniersbedrijf in te schakelen. Zij hebben een uitgebreide kennis van de diverse planten die je goed met elkaar kunt combineren per border of sectie in de tuin. Door meerdere offertes aan te vragen van diverse bedrijven kun je soms aanzienlijk besparen op de uiteindelijke prijs.

Om een botanische tuin goed tot zijn recht te laten komen is deze niet echt geschikt voor een kleine tuin, maar zal je toch wel over een middelgrote tot grote tuin dienen te beschikken, zodat je voldoende zones kunt opzetten, alhoewel je met een verticale tuin ook in een kleine tuin toch nog een grote verscheidenheid aan planten kunt neerzetten.

Kenmerkend voor de botanische tuin in het algemeen zijn dat er veel kruiden groeien, er een grote verscheidenheid aan plantensoorten in staat (of veel van een bepaalde soort zoals in een rozentuin of coniverentuin), de tuin een natuurlijke uitstraling heeft, er duidelijk gescheiden zones zijn en dat er landschappen worden nagebootst.

Veel onderhoud vereist

Door de ruime variatie aan planten in een botanische tuin is er voor dit soort tuin veel onderhoud vereist. Het is dan ook een droomtuin voor de fervente tuinier, aangezien je in dit soort tuin altijd wel iets te doen hebt. Als het een grote tuin betreft is het dan ook aan te bevelen om dit uit te besteden aan een hoveniersbedrijf dat het onderhoud van de tuin volledig voor zijn rekening kan nemen. Hierdoor kun jij je richten op eventuele aanpassingen van de tuin en hoef je je geen zorgen te maken over het specifieke onderhoud van alle verschillende planten.

Kruidentuin

De botanische tuin heeft meestal een groot gedeelte ingeruimd voor verse kruiden. Kruiden als basilicum, tijm, munt, peterselie en rozemarijn, die allemaal hun eigen kenmerkende geuren hebben, zorgen in deze tuin voor een heerlijke geur. Veel mensen hebben dit gedeelte dan ook het liefst zo dicht mogelijk geplaatst bij de keuken, zodat ze direct verse kruiden bij de hand hebben wanneer deze nodig zijn voor een recept.

Kruiden groeien het beste op een zonnige, maar beschutte plek, waarop ze uit de wind staan. Om een kruidentuin aan te leggen als onderdeel van je botanische tuin dien je eerst een goede planning te maken, zodat je de kruidentuin overzichtelijk indeelt. Het belangrijkste voor vrijwel alle kruiden is zonlicht. Het prettigste is als je de kruiden dichtbij je terras kunt plaatsen, zodat je ze daar kunt zien en van de heerlijke geuren kunt genieten.

Let op dat kruiden als bieslook en oregano ’s winters bovengronds helemaal afsterven, maar na de winter weer helemaal terug groeien.

Het beste is om de kruiden onder te verdelen in verschillende zones, zodat je ze eenvoudiger kunt onderscheiden en onderhouden, dus een afzonderlijke zone voor basilicum, tijm, rozemarijn, enz.

Grote diversiteit aan planten

Een botanische tuin kenmerkt zich door een uitgebreide mix van diverse planten variërend van lokale planten tot uitheemse groene planten. Bij de keuze van uitheemse planten dien je wel te kiezen voor planten die afkomstig zijn uit een soortgelijk klimaat als Nederland zodat ze het ook in jouw tuin goed kunnen doen. Ook dient de bodem van jouw tuin de juiste pH waarde te hebben voor de planten en dien je te weten waar op elk moment van de dag het zonlicht in je tuin valt, zodat je de juiste planten op de juiste plek kunt neerzetten op basis van hun behoefte aan zonlicht. Je dient dus goed te weten hoe je tuin is opgebouwd, hoe de bodemcondities zijn door elk jaar of elke twee jaar een bodemtest te doen en zo nodig bij te sturen, zodat je beter kunt bepalen waar welke planten komen te staan.

Uiteraard kun je hiervoor ook de hulp inschakelen van een professioneel hoveniersbedrijf, dat veel kennis heeft van diverse plantensoorten en daarmee goed kan adviseren voor welke soorten je het beste kunt kiezen in jouw situatie. Als je het onderhoud eveneens uitbesteedt dan hoef je je hier uiteraard niet teveel mee bezig te houden en kun je het aan de hovenier overlaten.

Natuurlijke uitstraling

Alhoewel botanische tuinen veel voorkomen in verstedelijkte gebieden en daarmee eigenlijk een soort van stadstuinen zijn, hebben ze een heel natuurlijke uitstraling door de grote aantal planten dat er staat en de ruime verscheidenheid aan groene planten en bloemen. Mede doordat ze zoveel mogelijk in hun natuurlijke omgeving groeien, hebben botanische tuinen een natuurlijke uitstraling.

Gescheiden zones

Een botanische tuin heeft duidelijk gescheiden zones. Zo kan er bijvoorbeeld gebruik worden gemaakt van buxushagen of een ander soort haagplant voor een natuurlijke onderverdeling van de tuin in verschillende zones, zoals bijvoorbeeld een aparte zone met kruidenplanten gescheiden van een vak met bloemen.

Ook worden planten die in de natuur veel bij elkaar groeien in deze tuin ook zoveel mogelijk samen geplaatst om een zo goed mogelijk beeld te geven van de natuurlijke omgeving waarin ze voorkomen.

Nagebootste landschappen

Vaak zie je in een botanische tuin verschillende landschappen terug: van een rotstuin met waterplanten tot een woestijntuin met cactussen of een tropische tuin met varens of palmbomen. Door deze variatie aan groene planten en bloemen in een nagebootst landschap waarin ze van nature groeien, ontstaat een interessante combinatie die educatief kan zijn, aangezien men ervan kan leren hoe de omgeving van een specifieke plant er in de natuur uitziet. Ook biedt de combinatie van diverse nagebootste landschappen een interessante afwisseling.

Je ziet dan ook zeer uiteenlopende botanische tuinen bij particulieren in Nederland, waarbij sommige zelfs zo ver gaan om een berglandschap met mediterrane planten en bomen na te bootsen in hun eigen tuin, compleet met bijvoorbeeld een waterval en rotsen, waardoor je het gevoel krijgt even in het buitenland te zijn, mede door de specifieke planten waarvoor in dit soort tuinen is gekozen.

Arbeidsintensieve tuin

Zoals gezegd is een botanische tuin een bewerkelijke en arbeidsintensieve tuin, waar je veel onderhoud in dient uit te voeren. Als je hier zelf tegenop ziet, dan kun je de hovenier ook inschakelen om het onderhoud van de tuin voor je uit handen te nemen.

Als je echter een ervaren en fervent tuinier bent, dan kan een botanische tuin juist een geweldige uitdaging zijn met zijn diversiteit aan planten en bloemen en een meerjarenplan worden waar je veel tijd in kunt steken om gaandeweg te leren over de diversiteit van de planten en hun onderlinge relatie en omgeving. Je dient hierbij goed op de hoogte te zijn van de specifieke onderhouds- en verzorgingsvereisten voor de verschillende specifieke planten, maar je kunt dit ook stapsgewijs opbouwen door vanuit zones te werken en zo periodiek zones uit te breiden of nieuwe toe te voegen binnen de voor jouw beschikbare ruimte. Een botanische tuin is immers nooit af en kan altijd weer worden bijgewerkt, net zoals een natuurlijke tuin ook altijd in ontwikkeling is en nooit een voltooid geheel vormt.

Met een botanische tuin wil je dan ook zo goed als mogelijk de natuurlijke situatie waarin deze planten normaal gesproken groeien na te bootsen door de diversiteit van de planten en door deze zoveel mogelijk hun eigen gang te laten gaan, zij het op een meer geplande en geordende manier dan in een natuurlijke tuin. In tegenstelling tot een natuurlijke tuin, waarin je onkruid deels met rust laat en insecten de vrije loop laat, zodat je echt een natuurlijke tuin in al zijn diversiteit en variatie krijgt, is een botanische tuin meer gestructureerd en geordend en dien je hier veel onderhoud aan uit te voeren om de tuin op orde te houden en ervoor te zorgen dat deze overzichtelijk blijft. Het doel is immers om bepaalde planten en bomen in deze tuin er uit te lichten en de aandacht te geven zoals dit in de grote openbare botanische tuinen ook gebeurd, zij het op een veel kleinere schaal in jouw eigen botanische tuin. Dit kan alleen als je onnodige bodembedekkers als onkruid verwijderd en de planten die je er uit wilt lichten de ruimte geeft om zich te ontwikkelen in het geheel.